نگاهی بر گسترش همکاری های اقتصادی جمهوری ترکیه با جمهوری اسلامی افغانستان

افغانستان و ترکیه هرچند که از گذشته های دور روابط  فرهنگی  تاریخی، وجوه مشترک دینی و تا حدودی قومی ومنافع مشترک منطقه ای  با همدیگر داشته اند، اما مقدمات روابط رسمی میان دو کشور به اوایل قرن بیستم می رسد.  در آغاز سده بیستم، هنگامیکه امپراتوری هفتصد ساله عثمانی رو به زوال بود و مقدمات تأسیس جمهوری جدید ترکیه رویدست گرفت شده بود در افغانستان دولتمردان افغان استقلال این کشور رااز انگلیس ها بدست آوردند( 1919م). ترکیه  در آن وقت،  پس از اتحاد جماهیر شوروی دومین کشوری بود که استقلال افغاستان را به رسمیت شناخت و در مقابل افغانستان نیز خود نخستین کشوری بود که استقلال جمهوری ترکیه را به زعامت مصطفی کمال اتاترک  درسال 1923م به رسمیت شناخت و پس از این تاریخ بود که روابط  رسمی میان کابل و انقره  رسماً برقرار و همکاری های مستمر میان دو کشور آغاز شد[i].

 از همان ابتدا برقراری مناسبات رسمی  میان دو کشور تا اکنون، هر چند که روابط آنها به علت آمدن تغیرات در حکومت های دو کشور در سطوح پست و بلند قرار گرفته است. اما با آنهم جمهوری ترکیه در طول این دوران، حضور چشمگیری در عرصه های سیاسی، نظامی ، فرهنگی و اقتصادی افغانستان داشته است که دلیل آنرا می توان عدم موجودیت پیشینه سوء در روابط میان دو کشور دانست. زیرا جمهوری ترکیه در هیچ جنگی در مقابل افغانستان قرار نداشته است که باعث بدگمانی دولت مردان و مردم افغانستان گردد و از سوی هم کشورهای منطقه نیز با حضوردر فعالیت های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی این کشوردر افغانستان، چندان مخالفتی جدی از خود نشان نداده اند.

با استقرارنظام جدید در افغانستان (2001)، برای ترکها  فرصت مناسبی فراهم شد تا به بازسازی مناسبات تاریخی خود با افغانستان بپردازند و موضوعی که به این امر سرعت بخشید هم زمانی تقریبی  این تحول با رویکار آمدن حزب عدالت و توسعه در جمهوری ترکیه و سیاست گرایش به شرق دولتمردان این حزب بود که بهبود و گسترش  هرچه بیشتر مناسبات آنکارا-کابل  را در فضای جدید فراهم می ساخت.

ترکیه به عنوان یکی از کشورهای قابل اعتماد برای دولتمردان افغان و یکی از بازیگران اصلی در روند حمایت از تحولات ده سال اخیر در افغانستان شمرده می شود. سربازان ترکی تحت فرمان پیمان اتلانتیک  شمالی (ناتو) در افغانستان مستقر هستند. این کشور رهبر دو گروه باز سازی ولایتی را در ولایت های میدان وردک در غرب کابل و جوزجان در شمال افغانستا ن را به عهده داشته و همچنان در تجهیز و آموزش نیروههای نظامی افغان کمک های را در اختیار این کشور قرار می دهد. اما در طی سال های اخیر نسبت به حضور ترکیه در ابعاد سیاسی و نظامی افغانستان، موضوع همکاری های دو کشور در بعد اقتصادی بیشتر مورد توجه بوده است که در این مقاله نیز در نظر است تا این بخش از همکاری های دو کشور را به گونه روشنتری به بحث و بررسی گرفت.

همکاری های دو کشور در عرصه های اقتصادی، بعد از استقرار دولت جدید در افغانستان (2001) آغاز شد. چنانچه در این دوره ضرورت بازسازی  اقتصادی این کشور بیش از هرمسئله دیگری در کانون توجه جامعه جهانی قرا ر گرفت.  ترکیه نیز همانند سایر کشور های دیگر نسبت به این مسئله بی توجه  باقی نمانده  بلکه خواست تا از این فرصت پیش آمده برای نفوذ هر چی بیشتر در جامعه اقتصادی افغانستان استفاده نماید. زیرا افغانستان در منطقه واقع گردیده است که ترکیه علایق خاصی در خصوص ظرفیت های اقتصادی آن دارد و با توجه به سیاست های اقتصادی جمهوری ترکیه ، این منطقه و خاصتاً افغانستان می تواند بازار خوبی برای اموال ترکیه باشد. چنانچه هم اکنون شرکت های خصوصی ترکی با سرمایه گذاری در بخش های مختلف نام این کشوررا به عنوان یکی از بزرگترین سرمایه گذاران حاضر در افغانستان  مطرح ساخته اند.

     اعطاء تعهدات مالی ترکیه در چارچوب کنفرانس های بین المللی در خصوص افغانستان، تشکیل کمیسیون های مشترک اقتصادی میان دو کشور از جمله اقدامات مهم اقتصادی میان دو کشور می توان دانست که از جمله میتوان از کمیسیون های مشترک اقتصادی ذیل میان دو کشور نام برد:

-       جلسه مشترک کمیسیون اقتصادی (JEC ( بتاریخ 26-27 اپریل 2005 در آنکارا

-       شورای  اقتصادی افغان- ترک  بتاریخ 10-13 جولای 2007 در استانبول

-       نشست  های 3 جانبه با شمولیت پاکستان  (2010)[ii]

علاوه بر نشست های مشترک اقتصادی فوق، یک سلسله قرار دادهای تجارتی میان دو کشور نیز به امضا رسیده است که ازجمله مهمترین آنها میتوان از قرار دا د همکاری های تجارتی و اقتصادی (2005) و قرارداد انکشاف و حفظ سرمایه گذاری (2005) را بخاطر جلوگیری از مالیات های مضاعف  میان دو کشورمیتوان نام برد[iii].

در خصوص تجارت میان دو کشور باید گفت که میزان تجارت میان افغانستان و ترکیه بیشتر به مساعدت ترکیه استوار است هرچند که در سال های قبل تجارت و سرمایه گذاری ترکیه در افغانستان نسبت به سایر  کشورهای منطقه در سطح پائین بوده است اما حجم تجارت میان ترکیه و افغانستان در سالهای اخیر تقریباً 36 برابر رشد نموده است. در سال 2009  در حالیکه بحران اقتصادی در جهان اثرات منفی بجا گذاشته بود تجارت میان دو کشور بسط داده شد. چنانچه حجم تجارت میان دو کشوردر سال 2010، به 264 میلیون دالر رسید که 11% افزایش را در مقایسه به رقم مشابه  نسبت به سال گذشته آن داشت[iv]. در سال 2011 ترکیه 271 میلیون دالر تجارت مازاد در افغانستان داشته که نسبت به سال قبل آن افزایش یافته است[v].

افغانستان شصت وچهارمین شریک صادراتی ترکیه در سال 2011بوده است. تقریبا ً از سال 2005 از هنگامیکه استراتیژی انکشاف روابط تجارتی واقتصادی آسیا پاسفیک ترکیه  بنیان نهاده شده صادرات ترکیه به افغانستان به  113میلیون دالر بلند رفته است. اقلام عمده صادراتی ترکیه در سال 2011 عبارتند از اسباب و وسایل برقی (16%)، فلزات (13%)، الیاف مصنوعی ونخ(9%)، لوازم صحی، گرم کننده و نور افگن(6%)، آهن و فولاد (5%) بوده اند[vi].علاوه برآن ، ساختمان های از قبل ساخته شده، سیم و کیبل، مواد ساختمانی، ماشین آلات ساختمانی، موبل وفرنیچر، کاغذ تشناب و صابون تشکیل می دهد.

در خصوص واردات ترکیه از افغانستان باید گفت که افغانستان یکصدوسی ویکمین  شریک وارداتی ترکیه در سال 2011 بوده است. واردات ترکیه از افغانستان 4.7میلیون دالر در سال 2011بوده است که نسبت به سال 2010، در کاهش بوده است. در مجموع از سال 2005به اینطرف واردات ترکیه از افغانستان 42 فیصد کاهش یافته است. ازچند قلم عمده وارداتی ترکیه از افغانستان  نخ های بافتی، تکه باب و الیاف مصنوعی، پوست خام، پوست و پشم حیوانات، روغن ، تخم بذری و میوه خشک  و قالین می توان نام برد[vii].

گذشته از همکاری های دو کشور در عرصه تجارت، ترکیه نقش مهمی را در روند بازسازی افغانستان نیز بازی نموده است که همانا تشکیل تیم های باز سا زی ولایتی در ولایت های میدان وردک وجوزجان توسط دولت ترکیه است که در چهارچوب سیاست ناتو برای بسط و توسعه  نیروههای این سازمان در مناطق مختلف افغانستان می باشد.

این تیم های بازسازی ولایتی موفق شده اند که در حدود بیشتر از 600 پروژه انکشافی را با مشارکت آژانس توسعه و همکاری بین المللی ترکیه و با صرف هزینه ای معادل 700 میلیون افغانی به اجرأ درآورد. این پروژه ها عمدتاً با تمرکز بر مسایلی چون آموزش، صحت و سایر زیر ساخت های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی طراحی و به اجرا درامده است. ساخت و بازسازی بیش از 68 مدرسه با ظرفیت پذیرش 65000 دانش آموز، ایجاد مراکز آموزش پرستاری و دایه گی برای زنان افغان، ساخت یک مجموعه ورزشی در دانشگاه کابل ، ارسال 250تن مواد کمک های انساندوستانه ، ساخت و بازسازی  بیش از17 شفاخانه و  مراکز درمان، طراحی و اجرای برنامه های مختلف آموزشی برای قضات، فرمانداران و......از جمله مهمترین اقدامات  تیم های بازسازی ولایتی ترکیه در افغانستان به شمار می رود. تا اکنون بیش از دو میلیون افغان  از اثر همکاری های  ترکیه در بخش اقتصادی و تعلیم و تربیه نفع برده است. قابل یاد آوریست که بیشتر پروژه های ترکیه را در افغانستان تیکا*یا اداره  همکاری و انکشاف ترکیه انجام میدهد[viii].

در سکتور قراردادی، ترکیه جایگاه پنجمین کشور را درافغانستان دارد. 140 کمپنی قراردادی راجستر شده  ترکی از سال  به2002 به اینطرف در افغانستان فعالیت  دارند. کمپنی های قرار دادی ترکی در حدود 442 پروژه را (3.8بلیون دالر) در بین سال های 2002-2010 به عهده داشته اند[ix].

از آنجائیکه بخش عمدۀ از سرمایه گذاری های  ترکیه را در افغانستان ساختمان سازی تشکیل میدهد. بناً  حدودی  95% از کمپنی های قراردادی ترکی در بخش ساختمانی فعالیت دارند. بیشتر فعالیت های این کمپنی ها در اعمار سرک ها، بند های آب، تونل ها، پل ها، ساختمان های عامه، میادین هوایی، ساختمان های دفاتر، خانه های از قبل ساخته شده، سیستم آب، میدانها، هوتل ها و ساختمان شفاخانه ها می باشد[x].

در مجموع حضور موثر و پررنگ ترکیه در بخش های اقتصادی، اجتماعی و فعالیت در بخش غیر نظامی ایساف سبب گردیده که اعتماد دولت مردان و مردم افغانستان را بخود جلب نماید.  ترکیه به عنوان یکی از بازیگران فعال در تحولات اخیر در افغانستان،  نقش  مهمی را باز نموده است . گذشته از همکاری های این کشور در بخش های  سیاسی ، نظامی و فرهنگی در بخش های مختلف اقتصادی افغانستان نیز، رول موثری را داشته است. هر چند که همه این  فعالیت های  اقتصادی میان دو کشور بیشتر به مساعدت ترکیه استوار است  ولی با آنهم بطورکلی، همکاری های  ترکیه در بخش بازسازی، سرمایه گذاری های شرکت های ترکی در بخش  عمرانی و ساختمانی و برگزاری جلسات مشترک اقتصادی میان دو کشور از را جمله برجسته ترین فعالیت اقتصادی میان دو کشورمی توان دانست.