مبارزات استقلال طلبانه كرد ها ودورنما آن

كرد ها يك اقليت غير عرب در شرق ميانه اند كه درمنطقۀ مسمي به كردستان ساكن هستند. اين منطقه شامل يك سلسله سرزمين هاي هموار و مرتفع بشمول قسمت هاي از شرق و جنوب شرق تركيه ، شمال  عراق، شمال غرب ايران و يك قسمت كمي از شمال شرقي سوريه و ارمنستان مي باشد.

كرد ها اكثراً مسلمانان سني مذهب بوده و درمیان آنها پيروان يهوديت، عيسويت و ديگر اديان  نيز وجود داشته[1]و داراي لسان و فرهنگ بخصوص خويش اند. كردها در گذشته گروههاي چادر نشين و كوچي بودنداما حالا بيشتر شان ازاين حالت خارج شده است. كرد ها درطول تاريخ خويش هرگز يك تشكيلات يا واحد سياسي مستقل نداشته وهمواره تحت سلطه مناطق همجوار خويش بوده اند.

منطقه كردها در قرن 7 م، توسط اعراب ، پس از آن در قرن 11م توسط تركان سلجوقي، از قرن 13 الي 15م توسط مغول ها و بعداً توسط صفوي ها و امپراتوري عثماني تسخير گرديد[2]. امپراتوري عثماني بعد از جنگ اول جهاني سقوط نموده و به كشور هاي مستقل در خاورميانه تقسيم گرديد. كرد ها كه تا قبل از تشكيل دولت هاي مدرن درخاورميانه  دردرون دولت هاي فرامنطقۀ داراي حكومت هاي محلي بودند با تقسيم شدن امپراتوري عثماني به واحد هاي سياسي مستقل ، در بين آنها نيز انفكاك افتاده و آنها همرا با سرزمين شان جزء از خاك هر يك از دول تازه تأسيس شده گرديدند.

در اواخر سال هاي 1990م، در حدود 20 تا 25 ميليون كرد در سراسر شرق ميانه تخمين زده مي شد كه بيشتر شان درهمان منطقه كردستان يعني محل تلاقي مرزهاي تركيه، عراق، سوريه و ايران جايگزين شده اند و تعدادي هم بطور پراگنده در ساير نقاط اين 4 كشور ساكن اند[3]. از اینکه موضوع بحث مقاله حاضر در رابطه به دورنما مبارزات استقلال خواهی ترک ها در سراسر منطقه کردستان می باشد بنا ً لازم دیده شد تا مبارزات آنها را به گونه مختصر در کشور های که کردها درآنجا ساکن اند، مورد بررسی قرار داد:

ترکیه : بيشتركرد هاي جهان در تركيه زندگي مي كنندكه بزرگترين گروهي غيرترك دراین کشور اند.هر چند که سرشماری دقیق از آنها صورت نگرفته ولی تخمین زده میشود که درحدود 14 ميليون جمعيت آنها بوده و20 % نفوس اين كشوررا تشكيل مي دهند.کردستان ترکیه شامل بخش‌های وسیعی از شرق و جنوب شرقی این کشور در مجاورت با کشورهای ایران، ارمنستان، عراق و سوریه می‌شود که مجموعاً ۲۱ ولایت را در بر می‌گیرد؛ از جمله : آدیامان، آغری، باتمان، بینگول، بتلیس، دیاربکر، الازیغ، ارزنجان، قازیانتپ، گوموش‌خانه، حکاری، قارص، ملطیه، ماردین، شانلی‌اورفه، صرت، شیرناق، تونجلی، وان و ... در سراسر آناتولی مرکزی نیز مناطق پراکنده کردنشین وجود دارد. ضمناً بسیاری از این نام‌ها با سیاست ترک سازی دولت ترکیه تغییر داده شده‌اند.[4].

حضور كردها در منطقه آناتولي سابقه طولاني دارد، سوابق تاريخي نشان ميدهد كه ساكنين اوليه آناتولي كردها بوده اند و اولين بار ترك ها در دوران  سلجوقيان به اين منطقه وارد شدندو با استفاده از ضعف خلفاي عباسي حاكميت خود را در منطقه آناتولي تقويت كردند. بدين ترتيب حاكميت عثماني بر كرد ها تثبيت شد اين وضعيت تا اواخر خلافت عثماني تغير چنداني نداشت.

با آغاز دوران ضعف اين امپراتوري در قرن 19 شاهد شورش هاي متعدد كرد هاي تركيه بر عليه عثماني هستيم. مهمترين قيام هاي سران کردعليه دولت مركزي عثماني عبارتند از، قيام عبدالرحمان پادشاه (1806-1809)، قيام مير محمود(1833-1836)، قيام بدير خان( 1839-1847)، قيام يزدان شر(1850-1877)، قيام شيخ عبيد الله( 1877-1882) مي باشد[5].

بدنبال شكست عثماني در جنگ اول جهاني، در سال 1920 قرار داد سوربالاي امپراتوري عثماني تحميل گرديد، امپراتور عثماني محمد ششم پذيرفت كه تركيه غرامات جنگ را بپردازد. متفقين در كنار تقسيم بخشهاي اروپايي، افريقا و عربي اين امپراتوري در خصوص تشكيل يك دولت كرد نيز تصميماتي اتخاذ كرده و در متن قرارداد سور تشكيل چنين دولتي را پيش بيني نمودند. اين موضوع كردها را به استقلال طلبي تشويق نمود. لذا قيام عشاير كرد علوي بنام كوچ گيري در سال 1920 براي محقق ساختن چنين دولتي آغاز شد. ليكن دولت مركزي كه هنوز كاملا ً از بين نرفته بودتوانست در سال 1921 اين حركت را سركوب كند[6].

اما قبل از تأسيس يك دولت كردي در منطقه در سال 1922 امپراتوري عثماني منحل گرديده و جمهوري تركيه تأسيس شد. كمال اتا ترك پدر تركيه مدرن قدرت را بدست گرفته و با امضأ  قرار داد لوازن* (1923) ، اميد هاي تشكيل يك دولت كردي را از ميان برد.

سياست جديد تركيه با ظهور آتاتورك در سال 1924 مبني بر حذف هويت فرهنگي، كردي و سياسي كردستان دنبال شد، سياست جذب كه بر مبناي آن بايد هر كرد در منطقه ای كردستان هدف سياست ترك كردن كشور را بپذيرد بكار گرفته شد و پس از آن اعلام شد كه نبايد براي غير ترك درجه ای اجتماعي قائل شد. همچنين براي اينكه قدرت و استفاده ي خود را محفوظ بدارند هيچ گاه اجازه ندادند روشنفكران كرد پايه و مقامي داشته باشند. در انتخابات كانديدا ها توسط دولت انتخاب مي شوند و مردم موظف به رأي دادن به آن ها هستند در نتيجه كانديداها بر مردم تحميل مي گردند.

اينگونه بد رفتاري ها با امراي كرد در حالي بود كه در جنگ تركيه با يونان و قبل از آن عثماني با شوروي و ارامنه، كردها در دفاع از كشور شان رشادت هاي بسيار نشان داده بودند. بنابراين انتظار مي رفت كه حداقل حقوق انساني آن ها از جانب ترك ها رعايت گردد. متأسفانه اين خواسته ای آن ها تحقق نيافت.

 كردها باوجود كه در جمهوري تركيه بزرگترين اقليت را تشكيل مي دهند ولي دولت تركيه همواره  به آنها به ديده ترديد نگريسته و اعتقاد دولت مركزي اينست كه توان بالقوه  اين جمعيت در آينده تماميت ارضي تركيه را تهديد خواهد نمود. لذا مهاجرت هاي اجباري ، خلع سلاح عشاير كرد، تحميل قانون پوشش اجباري، تصويب قانون منع تكلم به زبان هاي محلي براي ازبين برداشتن هويت ملي اقليت هاي اين كشور به اجرا در آمده است[7].  در مجموع حکومت ترکیه با کرد ها رفتار خشن  نموده و در صدد آن بود تا با شناسایی آنها بعنوان  (ترک های کوهی) آنها را از هویت کردی شان جدا سازد. اتخاذ چنین سیاست های از طرف حکومت ترکیه سبب گردید تا کرد ها به مخالفت برخیزند و علیه حکومت قیام نمایند.

پس از تإسیس جمهوری ترکیه، کرد ها را در سال های 1937-1938 دست به شورش های زند که البته از سوی دولت ترکیه  مورد بمباردمان های هوایی، توپخانه ای و گاز های زهری قرارگرفتند و نتیجه آن قتل عام هزاران کرد در ترکیه بود. پس از این سرکوب تلاش های استقلال خواهی کردها تا دهه های بعدی خاموش ماند.

بحران و مسأله ي كردها در قرن بيستم همچنان ادامه داشت و بارزترين آن در تركيه در چند دهه ي اخير مسأله ي pkk یا حزب کارگران کردستان بوده است كه رهبري آن را عبدالله اوجالان بر عهده داشته او يك انقلابي بود که قيام بزرگی راعليه سياست ترك ها به راه انداخت.

عبدالله اوجالان یکی از هفت فرزند خانواده دهقان کردی است، که حزب کارگران کردستان یا (pkk ) را در سال 1978م، تإسیس نمود. این حزب حامی استقلال کردها بود. حزب کارگران کردستان  در سال 1984 مبارزات مسلحانه خود را آغاز نمود وهزاران جوان کردی ( کسانیکه بخاطر لسان، فرهنگ و تنگدستی توسط ترک ها سرکوب و رانده شده بودند) را تجهیز و مسلح ساخت تا علیه حکومت ترکیه بجنگد. علاوه برآن این حزب پایگاه های را در سراسر مرز با عراق ایجاد نمود. این جنگ ها به قیمت جان هزاران نفر تمام گردید[8].

دولت ترکیه pkkراعلاوه بر جنگ های چریکی در عملیات های تروریستی نیز متهم می داند. در سال 1992دولت ترکیه یک سلسله حملات از قبل برنامه ریزی شده را علیه اقلیت کردی به راه انداخت که 20000 را کشته و در حدود 2میلیون را مهاجر نمود. و همچو ن عملیات های دیگری نیز در سال های 1995-1997  از سوی دولت ترکیه علیه اردوگاه کردها در شمال عراق نیزبراه انداخته شد.

رهبر حزب کارگران کردستان عبدالله اوجالان که در سال 1979از ترکیه به سوریه فرار نموده بود و جنگ های چریکی را علیه دولت ترکیه از سوریه هدایت می کرد در سال 1998 بنابر فشار های انقره بالای دمشق، از سوریه اخراج شد. پس از خارج شدن از سوریه دست به یک سلسله مسافرت های پرماجرا زد تا اینکه در سال1999در نایروبی توسط جاسوسان ترکی دستگیر و به ترکیه  سپرده شد. موصوف علاوه بر خیانت و تجزیه طلبی، متهم گردید که جنگ 15 ساله را رهبری نموده که در آن بیش از 35 هزار نفر کشته شده است. موصوف محکوم به مرگ شد. دراین هنگام دول اروپایی حکم محکمه را مورد انتقاد قرار داده و در 12 جون سال 2000، حکومت ترکیه اعلام نمود که محکومیت اوجالان تا زمانیکه قضیه وی از سوی محکمه اروپایی رسیدگی شود به تعویق انداخته شده است[9].

اوجالان قبل از دستگیری چندین بار آتش بس و مذاکره را به دولت پیشنهاد کرده بودولی توسط حکومت ترکیه رد گردید. چنانچه در فبروری 2000، pkk اعلام نمود که به حملات خود پایان خواهد داد، اما دستگیری شهرداران کرد در دیار بکرو دیگر شهرهای ترکیه در همان ماه ها به اتهام همکاری با شورشیان ، نآرامی ها را دوباره تجدید کرد[10].  

 در سال های 2002-2003 دولت ترکیه کمپاین اصلاح و بازسازی را در منطقه کردنشین آغاز نمود که این تغیرات بخاطر پیوستن اش به اتحادیه اروپا بود. این تغیرات شامل اختتام بخشیدن به ممانعت ها برای تعلیمات خصوصی به لسان کردی، برگزیدن نام کردی برای اطفال و لغوحالت اضطراری در جنوب شرق ترکیه بود[11]. در سال 2006 بار دیگر جنگ علیه شورشیان کرد آغاز گردید که علت آن دست داشتن کردها در نآرامی های داخلی بود. یک شاخه از حزب pkkبمب گذاری های را در چند شهر ترکیه انجام داد ، پس از این واقعییات درسپتمبر 2006 و جون 2007،  pkk  بار دیگر اعلام آتش بس نمودولی ترکیه آنرا رد نموده و به جنگ ادامه داد تا اینکه آنها را بسوی عراق متواری ساخت. در آغاز اکتبر 2007 حکومت ترکیه یک سلسله حملاتی را در شمال عراق آغاز نمود حملات زمینی قابل توجهی را نیز در فبروری 2008 علیه کردها به راه انداخت. در مجموع از نیمه دهه 80 م، تا اکنون در حدود بیش از 40 هزارنفر در جنگ های کردها و ترک ها کشته شده اند[12].

عراق: عراقِ هم یکی از دولت­هایی است که پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی پدید آمد. از همان آغاز شکل­گیری جغرافیای سیاسی عراق و ترکیه، بخش عمده­ای از نخبگان کُرد ازچند پارچه شدن قلمرو کردهای عثمانی در این وضعیت جدید ناراضی بودند.

از همان آغاز تجزیۀ عثمانی و در کشاکش شکل­گیری پادشاهی عراق ، شیخ محمود نقشبندی­ در سلیمانیه پادشاهی خود را بر کردستان عراق اعلام کرد. هر چند این تحرکِ همسو با سیاست­های بریتانیا دیری نپایید و با تغییر سیاست بریتانیا این ماجرا با شکست مواجه شد امّا از آن رویداد تا به امروز همچنان مسئله کردها در عراق در صدر مسائل و پیچیدگی­های این کشور باقی مانده است. شکل­گیری احزاب کردی و ظهور چهره­ های فرهمندی همچون ملامصطفی بارزانی در کردستان عراق و سپس تشکیل احزاب گوناگونی مانند حزب دموکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی کردستان عراق و سلسله رویدادهایی از این دست همراه با دیکتاتوری حاکم برعراق موجب شد تا در طی نزدیک به هفت دهه  این حوزه بارها شاهد جنگ و خونریزی گسترده­ای باشد. کشتار مشهور به انفال و فاجعه بمباران شیمیایی حلبچه* یکی از نمودهای سهمگین و تأسف­بار اعمال خشونت و قساوت حکومت بغداد علیه شهروندان کُرد است.

 كرد ها در عراق نيز با وضعيتي مشابه به تركيه مواجه است. كرد ها در عراق در حدود 23% نفوس را تشكيل مي دهند كه تخمين زده مي شود درحدود 4 ميليون جمعيت آنها باشد[13]. کردستان عراق شامل استان‌های اربیل، سلیمانیه، دهوک، کرکوک, خانقین و قسمتهای شمالی استان موصل می‌باشد.[14] كردهاي شمال عراق هنگاميكه اين كشور تحت قيموميت انگليس بود شورش هاي  را در سال 1919-1923و1932 به راه انداختند كه البته با شكست مواجه شد.

 با سقوط حكومت سلطنتي عراق  در سال 1958، كردهاي عراقي به اين اميد بودند كه يك دولت مستقل كردي نيز ايجاد شود ولي اين خواسته آنها از سوي حكومت بعث رد گرديد. بيقراري كردهاي عراقي براي داشتن يك كردستان واحد و خودمختار، سبب گرديد كه جنگ هاي دوامداري ميان نيروههاي عراقي و كردها تحت قيادت مصطفي البارزاني در دهه 1960 اتفاق افتد. در سال 1970 عراق وعده يك حكومت خودمختار را به كردها داد كه مركز آن شهر اربل باشدولي اين پيشنهاد از سوي كردها رد  گرديد.  كردها با اين موضوع  كه رئيس جمهور عراق بالاي منطقه خودمختار كردي داراي  صلاحيت و اختيارات باشد مخالفت ورزيدند و از سوي ديگر آنها خواستار اين بودند تا كركوك را كه يك حوزه مهم نفتي است شامل منطقه خودمختاركردستان شود. بعدا ً در سال 1974 حكومت  عراق تلاش  نمود تا پلان اش مبني بر ايجاد يك حكومت خود مختار كردستان با اختيارات محدود  را تحميل كند، ولي اين موضوع از سوي كردها رد گرديده و مبارزاتي را عليه حكومت عراق  آغاز كردند[15]. 

عراقي ها 130000كردرا جبراً به سوي مرز هاي ايران راندند كه البته  از سوي ايران واپس گردانيده شدند. حمايت كردها از ايران در جنگ هشت ساله  ايران و عراق(1980-1980) سبب گرديد كه عراقي ها، قريه هاي آنها را ويران و حملاتي را با گاز سمي برعليه آنها انجام دهد. كه در نتيجه آن 5000كرد در شهر حلبجه كشته شد[16].

 پس از پايان يافتن جنگ خليج فارس  درسال 1991م، کردها قیام دیگری را علیه حکومت عراق به راه انداختند که توسط نیروههای عراقی سرکوب شدند؛ نزدیک به 50000کرد به مرز عراق – ترکیه فرار نموده و بیش از یک میلیون کرد به ایران فرار نمود. ولی پس از آنکه منطقه کرد نشین شمال عراق تحت حراست نیروههای حافظ صلح  سازمان ملل متحد درآمد. تحت حراست آنها هزاران کرد دوباره به خانه هایشان برگشتند[17].  

دربین سالهای 1994-1998دو حزب کردی عراق، حزب دموکراتیک کردستان به رهبری مسعود بارزانی پسر مصطفی بارزانی و حزب اتحادیه میهنی کردستان به رهبری جلال طالبانی برای کسب قدرت در شمال عراق جنگ های خونینی را براه انداختند. بالاخره در سپتمبر 1998 برای تقسیم قدرت و کنترول منطقه به موافقه رسیدندو توافق براین شد که این منطقه خود مختار در شمال عراق جزء از عراق دموکرتیک باشد.

در عین زمان حزب کارگران کردستان که در جنگ های چریکی  در جنوب شرق ترکیه مصروف بودند، تصمیم کردهای عراقی را مبنی بر داشتن یک حکومت خود مختار محلی در داخل یک عراق  فدرال را مورد انتقاد قرار داده و اظهار داشتند که کردها همه  باید یک دولت مستقل داشته باشند تا خانه مشترک همه ملت کرد باشد. پس از این تنش های تندی میان حزب  کارگران کردستان به رهبری اوجالان و حزب دموکرات کردستان به رهبری بارزانی که مرز میان عراق و ترکیه را در کنترول داشت رخ داد. البارزانی PKKرا متهم می نمود که پایگاه های نظامی را در داخل قلمرو کردی عراق ایجاد نموده تا از آنجا به ترکیه حمله نماید.این تنش ها جریان داشت تا اینکه اوجالان دستگیر گردید.

با تجاوز ایالات متحده امریکا به عراق (2003م)، کرد ها با نیروهای ایالات متحده امریکا و انگلیس یکجا شدند تا مناطق کرد نشین موصل و کرکوک را به تصرف خود درآورند. دراین هنگام ترکیه از این هراس داشت که اگر کردهای عراقی اعلام استقلال نمایند این حرکت آنها سبب احیا دوباره آرزوی همیشگی کرد های ترکیه بخاطر استقلال خواهند شد. این موضوع سبب گردید که ترکیه در شمال عراق مداخله نمایند.

پس از حمله ایالات متحده امریکا  به عراق، رهبران کردی  نگران این مسئله بودند که مبادا حق حاکمیت آنها را ایالات متحده امریکا به دولت جدید عراق بسپارد. در سال 2004 هردو گروه کردی مخالف در عراق  بخاطر حکومت منطقه کردنشین عراق با هم اتحاد کردند[18]. بدین ترتیب،  پس از ده سال و با حمله دوباره امریکا به عراق در شمال و شمال شرقی عراق که به کردستان عراق معروف است کردها حکومت خود مختاردر جمهوری فدرال عراق به طور رسمی تشکیل دادند. در سال ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ نیز ریاست جمهوری و وزارت امور خارجه عراق توسط کردها اداره می‌گردد.

سوریه: کردستان سوریه بخش کردنشین در شمال شرقی و شمال سوریه می‌باشد که بخشی از ولایات حسکه، رقه و حلب را در بر می‌گیرد. کردها، (همانند ترکیه و عراق)، بزرگ‌ترین گروه اقلیت نژادی در سوریه نیز هستند. 10فیصد جمعیت فعلی سوریه را که بالغ بر ۲٫۵ میلیون نفر می‌باشند را کردها تشکیل می‌دهند[19].

اولین جنبش کردهای سوریه در سال ۱۹۲۸ و در جهت کسب حقوق ملیشان خود را نشان داد. در راستای این جنبش کردهای سوریه مطالبات خود را در اولین گام تسلیم پارلمان سوریه کردند. این مطالبات عبارت بودند از:

•زبان کردی در مدارس مناطق کردنشین تدریس و در ادارات رسمی شناخته شود.

•کردها خود ادارهٔ امور خود را بدست گیرند.

این مطالبات با مخالفت فرانسوی‌ها روبه‌رو شد. درآن هنگام روابط کردها و اعراب بسیار حسنه بود و دوش به دوش هم جهت آزادی سوریه مبارزه می‌کردند. این همکاری سبب شده بود که کردها به تأمین حقوق ملی خود در سوریه خوش‌بین باشند ولی متأسفانه پس از پایان تسلط فرانسه بر سوریه و استقلال این کشور، عربها تمام تعهدات خود را زیر پا گذاشتند. کردها نه‌تنها به حقوق خود نرسیدند بلکه وضع شان از قبل هم بدتر شد کودتای نظامی یکی پس از دیگری به وقوع پیوست و در نهایت قدرت به ناسیونالیستهای عرب رسید. این اتفاق تأثیرات منفی زیادی بر سرنوشت کردها گذاشت زبان کردی ممنوع شد و کم کم کردها تحت ستم مضاعف قرار گرفتند. در سالهای ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۱، همگام با تأسیس حزب بعث و قدرت گرفتنش در سوریه و تأکید بر ناسیونالیزم عرب، در سال ۱۹۶۳ تنش میان کردها و اعراب بالا گرفت. حکومت حزب بعث سوریه، برای این کشور که جایگاه تیره‌ها، تبارها و گروه‌های زبانی گوناگون است تنها یک هویت و موجودیت می‌شناسد و آن هویت عربی است. کردهای سوریه بزرگترین اقلیت ملی در این کشور هستند که از تمامی حقوق ابتدایی زندگی بی‌بهره‌اند. شیوهٔ برخورد خشن و سختگیرانهٔ نظام حاکم بر سوریه هیچ‌گاه اجازهٔ آشکار را به کردها نداده‌است. در هیچ مقطعی کردهای سوریه حق داشتن رادیو و تلویزیون و روزنامه به زبان کردی را نداشته‌اند و قادر به تحصیل به زبان مادری خود نبوده‌اند. افزون بر اینکه سرزمین کردستان سوریه از فقیرترین بخش‌های این کشور می‌باشد در سال ۱۹۶۲ فرمانروائی سوریه حق شهروندی صدها هزار تن از کردها را گرفت و حتی آنان را از آمار کشور نیز زدود، که البته این شمار، اکنون پس از گذشت بیش از ۴۰ سال افزایش یافته‌است. این شمار از کارت شناسایی ملی (ID) محرومند که برای ضروری ترین، ابتدایی‌ترین و حیاتی‌ترین نیازهای خود همچون درمان، آموزش و... بنیادی می‌باشد[20]. به همین دلایل کردستان سوریه نیز در سال ۲۰۱۱ به اعتراض‌های مردمی در سوریه پیوست و مردم شهرهای کردستان سوریه در اعتراض به سیاست‌های دولت و حمایت از اعتراض‌های مردمی در سوریه در چند شهر دست به تظاهرات زدند.

ایران: ایران یکی دیگر از کشورهایست که قسمتی از خاک کردستان را باخود دارد.کردها در ایران درحدود 10فیصد نفوس آنرا تشکیل می دهد.[21] قبایل کرد ایران در سراسر ایران پخش هستند. بخش‌های کردنشین ایران از شمال ولایت آذربایجان غربی شروع می‌شود و با در بر گرفتن نیمه غربی و جنوبی این ولایت، دیگرولایات غرب ایران یعنی ولایات کردستان، کرمانشاه، ایلام بوده و خراسان شمالی و همچنین در مناطقی از ولایات‌ گیلان یعنی لوشان و چمخاله و لنگرود در ولایات قزوین، فارس و مازندران نیز جمعیتهای پراکنده کرد زندگی می‌کنند را شامل می‌شود.

کردها به دیگر نقاط ایران نیز مهاجرت کرده‌اند کردهای خراسان و بلوچستان از این قبیل می‌باشند. بعد از جنگ چالدران* (920 ه.) و شکست شاه اسماعيل صفوي، معاهده اي بين ايران و سلطان سليم، پادشاه عثماني، بسته شده و کردستان ايران و عثماني از هم جدا ميشوند. از اين تاريخ خاندان اردلان اساساً در کردستان ايران حکومت کرده و سنندج نيز مرکز حکومتي اش را تشکيل ميداده است[22].

 قديمي ترين حزب سياسي مدرن كردستان كه هم در زمان رژيم پهلوي و هم در زمان حكومت جمهوري اسلامي فعاليت‌ کرده و صاحب نفوذ بوده است بي شک حزب دمکرات کردستان است. تاريخ اين حزب به تشکيل «جمهوري مهاباد» بازميگردد. اهداف‌ اين حزب به رسميت شناختن زبان كردي به ‌عنوان زبان رسمي از طرف دولت ايران، خودگرداني براي مردم كرد، انتخاب كردها به عنوان مقامات دولتي، انتخاب شورايي براي كنترل مناطق كردنشين، برقراري ارتباط نزديك با آذربايجان، اختصاص ماليات كردستان به خود مناطق كردنشين و بهبود اوضاع اقتصادي و معيشتي كردها بود. قاضي محمد رهبر این حزب درجدی 1324 توانست تأسيس «دولت خودمختار كردستان» را در مهاباد اعلام كند. از طرف دولت آن وقت ایران غیرقانونی اعلان گردید. ارتش ايران وارد مهاباد شد و دولت خودمختار كردستان نيز در 1325 سقوط كرد. دولت شاهنشاهي به اتهام خيانت و كشتار نيروهاي نظامي ايران، قاضي محمد را به اعدام محكوم كرد. او در 11حمل 1326 هـ.ش در ميدان اصلي شهر مهاباد به دار آويخته شد[23].

همزمان با سقوط رژيم شاهنشاهي در ايران و تأسيس جمهوري اسلامي توسط آيت ‌الله خميني در سال 1357، حزب دمكرات كردستان در كنگره ‌ي سوم خود «دكتر عبدالرحمن قاسملو» را به سمت رهبري حزب انتخاب کرد. رهبران حزب دمكرات فرصت تازه ‌اي براي اعلام خودمختاري كردستان مي‌ديدند اما خواسته‌ هاي آنها با سياست حکومت جديد نيز منطبق نبود. آيت ‌الله خميني در اين باره چنين مي‌گفت "من مكررا اعلام كرده‌ ام كه در اسلام‌ نژاد، زبان،‌ قوميت و ناحيه مطرح نيست. تمام مسلمين چه اهل سنت و چه شيعي برادر و برابر و همه برخوردار از همه‌ ي مزايا و حقوق اسلامي هستند... بعضي از همين‌هايي كه مخالف با اسلام هستند... دست وپا مي‌زنند كه جدا كنند گروه‌ ها را از گروه، پخش كنند بين مردم كه كردها عليحده ‌اند، عرب‌ها علیحده‌ اند، فارس‌ها عليحده‌ اند و اين‌ها را گروه گروه كنند. در صورتي كه اسلام براي هيچ كس امتيازي قايل نيست الا براي آن‌كه به طريقه ‌ي اسلام رفتار كند و متقي باشد". حوادث و اتفاقاتي كه در اين زمان در كردستان روي داد سبب شد مذاكرات دوطرف بي‌نتيجه بماند. با روي كار آمدن ابوالحسن بني صدر رئيس جمهوري وقت، كردها درخواست‌هايي را مطرح كرده و طي آنها تا حدودي خواسته‌ هاي قبلي‌شان را تعديل كردند. اما اين حداقل خواسته‌ ها نيز به سياست عملي تبديل نشد. با شروع جنگ ايران و عراق، مسئله ‌ي كردها هم جنبه ‌ي ثانوي به خود گرفت.[24]

در مجموع ازاین بحث میتوان چنین نتیجه گیری نمود که مسئله کردها یک از بغرنج ترین و دردناکترین موضوعاتی است که چهار کشور دارنده اقلیت کرد با آن روبرو اند. در واقع کردها در طول تاریخ خویش مرمان بی وطن بوده و همیشه در مبارزه برای داشتن یک واحد سیاسی مستقل کردی بوده اند، زیرا دولت های که کردها در آن ساکن اند هیچگاهی مفهوم اقلیت کردی را در کنار سایر اقلیت ها نپذیرفته و حتی از حقوق انسانی آنها را محروم دانسته اند. این همه  تبعیض ها در مقابل کردها سبب گردید که آنها برای احقاق حقوق خویش دست به قیام و شورش زده و علیه حکومات حاکم بجنگند. اما باوجود این مبارزات طولانی کردها که هزاران قربانی را در این راه داده اند تا اکنون به خواست و آرزوی همیشگی شان که داشتن یک کردستان مستقل است نرسیده اند.