شرق میانه و جایگاه افغانستان در آن منطقه

     شرق میانه از نخستین خاستگاه های تمدن جهان  می باشد. بسیاری از باور ها و آیینهای  جهان  از این منطقه  برخاسته است.این منطقه حساسترین  منطقه جهان  از نظر استراتیژیکی ، اقتصادی ،سیاسی و فرهنگی  بوده است.این منطقه دارای  بزرگترین  منابع  نفت  و مکان کشمکش های دراز مدت بوده و اکنون  نیز به عنوان  مرکز ثقل سیاست بین المللی می باشد.

    منطقه  استراتیژیک شرق میانه از دیر باز کانون  توجه  استعمارگران کهن و نوین قرار داشته است.با نگاهی گذار به تاریخ پرفراز ونشیب خاورمیانه  نشان میدهد که در طول چند  قرن گذشته این منطقه  بیشترین  تاخت و تاز و لشکر کشی ها را در سطح جهان به خود دیده و هنوز هم از آن رهایی  نیافته است.حضور استعمارگران  قدرتمندی  همچون بریتانیا ،پرتغال ،اسپانیا در گذشته و در قرن حاضر امریکا  در صحنه سیاسی ،امنیتی و اقتصادی  شرق میانه و وقوع جنگ های مهمی  همچون نبرد اعراب و اسرائیل ،بحران فلسطین،جنگ تحمیلی  عراق علیه ایران،وقوع دو حمله نظامی  به عراق و اشغال کویت  همه نشان دهنده  اهمیت  استراتیژیک  و جیو استراتیژیک  شرق میانه در دورانهای مختلف تاریخی  بویژه در عصر جدید است.

   از لحاظ تاریخی  شرق میانه چهارراه و پیوند دهنده  امپراتوری ها، دودمانها و گروههای  فرهنگی و نژادی  گوناگونی از قبیل  فرهنگ  های  عربی ، بربر ها ،ترکی ها و ایرانی ها را در خود جای داده است.

   به صورت کلی  اگر بخوانیم وجه تسمیه  شرق میانه  را به بررسی بگیریم  شرق میانه  رابرای بار اول  در سال 1902م ،مورخ امریکایی به نام الفرد ماهان به کار برده است و منظور وی  از اصطلاح شرق میانه منطقه  میان  عربستان و هند یعنی خلیج فارس مورد استفاده  قرار داده است.اصطلاح شرق میانه در دوران جنگ جهانی دوم منطقه وسیعی  از مصر تا ایران و از سوریه و عر اق تا سودان  را در بر میگرفت . در نیم قرن اخیر بتدریج  مفهوم  شرق میانه به  کشور های غیرعربی  مانند  ایران ،ترکیه و اسرائیل  نیز گسترش یافت . به طور کلی  وجه تسمیه شرق شرق میانه  این است که  چون از قاره اروپا به آسیا نظر افگنیم  این منطقه نه خاور نزدیک است و نه خاور دور. نویسندگان   عرب  این منطقه ر ا به شرق الاوسط  ترجمه کرده و در زبان  فارسی  با عنوان  شرق میانه مصطلح شد.

     دایرة المعارف  جدید بریتانیکا تعریف جامع تری ارایه می کند .شرق میانه سرزمینی است که در اطراف سواحل  جنوبی  و شرقی دریایی مدیترانه کشیده شده و از مراکش تا شبه جزیره عربستان  و ایران و گاهی  نیز  فراتر از آن امتداد می یابد.  پاره از نخستین  جغرافیه دانان و تاریخ نگاران جدید غربی بیشتر تمایل داشتند شرق را به سه منطقه تقسیم  کنند. شرق نزدیک  به نزدیک ترین منطقه به اروپا که از دریای مدیترانه تا خلیج فارس امتداد می یافت،شرق میانه ناحیه میان خلیج فارس تا جنوب شرق آسیا و شرق دور  به مناطق  ساحلی  اقیانوس آرام اطلاق می شد.

    در خصوص محدوده شرق میانه تعاریف  مختلفی ارایه گردیده است  زیرا تا اکنون  این منطقه  با معیار های  متعددی چون عوامل جغرافیایی ،فرهنگی ،اقتصادی و همچنان  سیاسی  تعریف شده است.در حقیقت  اصطلاح شرق میانه  شناسنده  منطقه  است که مرز مشخصی برای آن وجود ندارد.به طور کلی  کشور های این منطقه  عبارت اند از اردن، امارات متحده عربی، ایران ،بحرین ،ترکیه،سوریه ،عراق،عربستان سعودی،عمان،قطر،عمان ،کویت،لبنان،مصر ،یمن، اسرائیل و فلسطین است. کشور های غربی  این منطقه ( الجزایر،تونس،لیبی،سودان و مراکش که به دلیل  وابستگی  شدید تاریخی وفرهنگی بیشتر بخشی از شرق میانه میدانند . ترکیه و قبرس که از نظر جغرافیایی درون و یا نزدیک این منطقه  هستند  خود را بخشی از اروپا میدانند. در این تقسیم بندی ها افغانستان را نیز مرز شرقی  شرق میانه  به شمار آورند.برخی افراد از واژه شرق میانه بدلیل  اروپا محوری  بودن آن  انتقاد میکنند . این منطقه  تنها از  دید اروپای غربی ،در مشرق واقع شده  در حالیکه  همین منطقه برای یک هندی منطقه غربی و برای  یک روسی  در جنوب واقع شده است.

   در خصوص   جایگاه افغانستان در این منطقه باید گفت  که افغانستان  نیز گاهی  همراه  با پاکستان  در محدوده  شرق میانه  حساب میشود اما اگر به نقشه  شرق میانه  نظر افگنیم  دیده میشود  که  افغانستان  اساساً در مرز خاورواقع گردیده است. همانگونه  که بر همگان معلوم  است افغانستان  با داشتن  جایگاه  جیو پولیتیک  در منطقه  به عنوان گذر گاهی غیر قابل انکاری  میان آسیای میانه ،آسیای جنوبی و آسیای جنوب شرقی و نیز همسایگی با شرق میانه  بسیار  اهمیت دارد.

افغانستان در منطقه داراي موقعيت جغرافيايي استراتژيكي بوده و به همين لحاظ، همواره مورد توجه كشورهاي منطقه و ساير كشورهاي جهان از لحاظ سياسي و اقتصادي قرار داشته است. موقعيت افغانستان باعث شده تا به عنوان پل ارتباطي كشورهاي مختلف آسيا مطرح باشد و توانسته تا ارتباط دهنده خوب كشورهاي آسياي ميانه با كشورهاي جنوب وجنوب شرق آسيا و همچنين كشورهاي غرب آسيا با ممالك شرقي آسيا باشد.

همواره كشورهاي مختلف منطقه براي ارتباط و ترانزيت كالاهاي تجارتي به ساير كشورها، نياز به استفاده از خاك افغانستان را احساس كرده و از افغانستان به عنوان منطقه ترانزيتي كشورهاي آسيايي ياد كرده اند.  افغانستان  با موقعیت  اساس  که درمنطقه  دارد میتواند دالانی  برای  ترانزیت  کالا میان آسیای مرکزی،جنوبی  و شرق میانه  گردد.

   در حال حاضر نيز افغانستان مي تواند از اين موقعيت خود به درستي استفاده كرده و منفعت هاي خوبي را براي خود دست و پا كند. طرح پروژه هايي مانند ترانس افغان كه طرح احداث خط لوله انتقال گاز تركمنستان ـ افغانستان ـ پاكستان ـ هند مي باشد، پروژه احداث خط آهن ايران ـ افغانستان و تمديد آن به سمت شمال افغانستان و در نتيجه ارتباط ريلي كشورهاي ايران، افغانستان و تاجيكستان، پروژه ارتباط زميني افغانستان و چين از طريق خاك تاجيكستان، طرح هاي موجود براي انتقال برق كشورهاي آسياي ميانه به كشورهاي جنوب و جنوب شرق و ساير ممالك آسيا از طريق خاك افغانستان  را میتوان نام برد.

    افغانستان در یک موقعیت حساس قرار داردو راه ارتباطی خاور میانه و کشورهای آسیای میانه است . در پهلوی داشتن  منابع  سرشار  زیر زمینی و ذخایر  غنی  معدنی از اهمیت ترانزیتی  خوبی  برخوردار است.

     موقعیت جغرافیایی  به عنوان یکی  از متغیرهای  محیطی تاثیر قاطع  شکل گیری  و تکوین  بسیاری  از سیاست های بین المللی  و منطقه ای ایفا می کنند. در این خصوص افغانستان  نیز  با داشتن  موقعیت  ژیوپلیتیک  خود  از نگاه  سیاسی ،اقتصادی،فرهنگی از اهمیت  فراینده ای در منطقه برخوردار بوده و جایگاه ویژه را داردو در واقع قرار گرفتن  افغانستان  بر سر راه ابریشم  به اهمیت اقتصادی  این کشور  افزوده است.که سبب گردیده  این کشور از نگاه سیاسی  در موقعیت  خاصی  قرار گرفته و به این ترتیب  از اهمیت  نظامی مهمی نیز بهره مند شود.

نویسنده: فوزیه فصلی