اهمیت سیاسی ذخایر انرژی ترکمنستان در رقابت های منطقه

(فوزیه فضلی)

     در قرن نزدهم آسیای مرکزی میدان رقابت دو قدرت بزرگ آنزمان ،روسیه تزاری و انگلیس بود .این دو قدرت بازیگران اصلی این رقابت بودند .روسیه در آنزمان تلاش میکرد تا با عبور از آسیای مرکزی ،افغانستان و ایران، خود را به هند که مستعمره رقیب اروپائی اش  یعنی انگلیس بود ، برساند اما با انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ م در روسیه این اهداف وی بی نتیجه ماند .

   به دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالستی، ۱۵جمهوری مستقل ایجاد شد که پنج جمهوری آن در آسیای مرکزی  قرار داشت که عبارت از جمهوری های  تاجکستان ،ازبکستان ،قزاقستان ،قرغیزستان و ترکمنستان میباشند .این جمهوری ها پس ازاعلام استقلال با مشکلات گوناگون داخلی و خارجی مواجه بوده اند .دشواری های در عرصه ملت سازی ودولت سازی و مرحله گذار از اقتصاد بسته به اقتصاد بازار ،مشکلات زیست محیطی ،بحران های اجتماعی و سیاسی،اختلافات ارضی و مرزی تنها جلوه های از بی ثباتی و نا آرامی در این منطقه را تشکیل میدهند.

       استقلال این جمهوری ها سبب گردید که رهبران مسکو توجه بیشتر شان را به مسایل داخلی  فدراسیون روسیه  به عنوان مباحث محوری و اساسی خود ،معطوف سازند . اینجاست که آسیای مرکزی میدان رقابت قدرت های منطقوی و فرا منطقوی قرار میگیرد و به جای دو بازیگر ،چندین بازیگر منطقه ای و بین المللی به بازی جدیددر این منطقه پرداختند. بدین ترتیب منطقه آسیای مرکزی  به علت قرار گرفتن در کنار قطب های قدرت های منطقه ای و جهانی  و از طرف دیگر به علت منابع سرشار انرژی آن ، در معادلات استراتیژیک قدرت های بزرگ از جایگاه ویژۀ برخوردار گردید. امروزبرخی تحلیل گران  معتقد اند که به علت تقویت روز افزون جایگاه آسیای مرکزی در بازار های انرژی،این منطقه در آینده  جایگاه مناطقی همچون خلیج فارس و خاور میانه را در معادلات قدرت خواهد گرفت.امریکا ، روسیه ،چین ، ترکیه ،ایران و بعضاً هم هند و جاپان و یک تعداد کشور های دیگر در منطقه ،قدرت های اند که امروز در پی منافع خویش در آسیای مرکزی هستند.

    ترکمنستان یکی از کشور های واقع در آسیای مرکز یست که دارای ذخایر عظیم نفت و گاز طبیعی است. این جمهوری علاوه بر همسایگی با کشور های نظیر ایران و افغانستان،در زمینه استخراج و انتقال  انرژی آن کشور نیز مورد توجه قدرت های  بزرگ  قرار گرفته است .این کشور چهارمین تولید کننده گاز در جهان می باشد .«سالانه  بیش از ۶۰ درصد آنرا به اروپای غربی و کشور های مشترک المنافع  صادر میکند».(1)

   هر چند که این کشور میزان ذخایر گازی خود را به طور رسمی اعلام نکرده است اما برخی از منابع دولتی  این کشور اظهار نظر کرده اند که «ممکن است ذخایر گازی عشق آباد به میزان ۴/۲۲تریلیون متر مکعب باشد ،این میزان ذخایر ۹/۲ تریلیون متر مکعب بیشتر از مقداری است که شرکت نفت انگلیسی (BP)در محاسبات سالانه  خود تخمین زده بود.این کشور قصد دارد که تولید سالانه گاز طبیعی خود را در سال ۲۰۱۰ به ۱۲۰ میلیارد متر مکعب  برساند»(2).

   ترکمنستان با داشتن ذخایر عظیم گاز بعد از فدراسیون روسیه به عنوان بزرگترین دارنده ذخایر بزرگ گاز در بین کشور های مشترک المنافع شناخته شده است . مهمترین میادین گازی این کشور  شامل :

  1- دولت آباد – دونمز در جنوب ترکمنستان

 2- حوزه مرغاب و ذخایر یاشلار

 3- حوزه دارقاناتا – شمال شرقی ترکمنستان

 4- سامانتیب در سواحل آمودریا

 5- حوزه صحرای قره قوم که میدان گازی زاکی داروین در آن قرار دارد.

 6- حوزه کاپاز در دریای خزر که مورد اختلاف با آذربایجان است.

7- حوزه لیبانسکی، مارینسکی، دیاشوگوسکی

  علاوه بر گاز، ترکمنستان دارای ذخایر عظیم نفت نیز می باشد.ذخایر نفت بیشتر در غرب آن کشور واقع شده اند .مهمترین حوزه نفتی ترکمنستان شامل قوم داغ ،چلکن،نبیت داغ، قوتوردیب،قره قوم و حوزه کاپاز در دریای خزر می باشد .« ذخایر اثبات شده نفت این کشور ۵۴۶ میلیون بشکه تثبیت شده است. هر چند که ترکمنستان دارای تعداد زیادی چاه های نفتی می باشد (۲۴۶۰). ولی تولید نفت در حد مطلوب نمی باشد»(3).دلیل آنرا میتوان تولید غیر متعارف زیاد در گذشته ،قدرت تولیدکم،عدم سرمایه گذاری در معادن،کم بودن ظرفیت تصفیه خانه ها و عدم صدور آن می باشد.

     ترکمنستان دارای دو تصفیه خانه نفت می باشد که بنام های( ترکمن باشی) و(نفته زاودسک) می باشد . تصفیه خانه ترکمن باشی در کنار بندر ترکمن باشی، و تصفیه خانه زاودسک در شهر چارجو در کنار دریای امو واقع شده است.« حد اکثر ظرفیت آن ۱۴۰ هزار بشکه در روز بوده ولی با ظرفیت کمتری ۷۸ هزار بشکه در روز کار میکند»(4).

.

    ترکمنستان کشور غنی از انرژی برق نیز می باشد .موجودیت ذخایر فراوان گاز در ترکمنستان  یکی از دلایل غنامندی این کشور در تولید انرژی برق می باشد. تولیدات انرژی برق مازاد بر نیاز های داخلی می باشد و به کشور های منطقه صادر می شود.

     امروز ترکمنستان به دلیل داشتن ذخایر فراوان انرژی نفت وگاز در میان کشور های آسیای مرکزی ، مورد توجه قدرت های منطقۀ و جهان قرار گرفته است.اما برای ترکمنستان آنچه که جالب و جذاب است جلب سرمایه های خارجی و کمک های فنی مورد نیاز می باشد .کسب امتیازات از کشور های توانمند و بهره گیری از آن در اکتشافات و استخراج منابع جدید انرژی برای ترکمنستان اهمیت بسزای دارد.

     اکتشافات ذخایر انرژی می تواند نقش بسزای در اقتصاد این کشور ایفا کند .در برهۀ که ترکمنستان مانند بعضی کشورهای دیگر از این نعمت خدادادی بهره مند می باشد کشور های منطقه و جهان بیشتر از پیش تشنه خرید این سوخت گرانمایه می باشند ،بطوریکه رقابت شدیدی جهت خریداین محصول در وهله اول بین قدرت های جهانی وسپس قدرت های منطقۀ وجود دارد .امروز موضوع انتقال گاز از منطقه ای به منطقه دیگر به اندازه خود گاز اهمیت پیداکرده است. ترکمنستان از چهار جهت با تقاضا خرید گاز روبروست اما از اینکه این کشور در خشکی محصور است برای صدور نفت و گاز باید خطوط طولانی و پر مصرف برای انتقال آن احداث گردد.«در حال حاضر دو راه اصلی برای صادرات گاز ترکمنستان وجود دارد :

 1- خط لوله گاز از طریق ازبکستان ، قزاقستان به روسیه و اوکراین : این خط لوله در سال ۱۹۸۳ م ساخته شده و گاز مخازن دولت آباد را به بازار های منطقه و دریای سیاه عرضه می کند .با توجه به فرسودگی خط در بهترین حالت ظرفیت آن ۴۰ میلیارد متر مکعب در سال می باشد .

2- خط لوله کربچه- کردکوی: این خط لوله ۱۹۰ کیلومتری به اساس توافق سال 1991 بین رؤسای جمهور وقت دو کشور ایران و ترکمنستان (هاشمی رفسنجانی- صفرمراد نیازوف) ساخته شده است و از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۵حدود ۲۳ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی  به ایران صادر شده است »(5).

    اکنون ترکمنستان با گزینه های متفاوتی در صدور گازش مواجه است ،زیرا با تنوع بخشی به مسیر های انتقال گاز خود به اروپا ، پاکستان ،هند و چین میزان وابستگی خود را به روسیه کاهش میدهد و سود بیشتر از فروش منابع گازی خود بدست می آورد.مهمترین خطوط پیشنهاد شده ترکمنستان جهت انتقال انرژی گاز بشرح زیر می باشد :

1- مسیر غرب: این مسیر ملقب به مسیر ترانس کاسپین بوده و مورد حمایت شدید امریکا واتحادیه اروپا می باشد . این خط لوله در صورت احداث، گاز منطقه ترکمن باشی را از طریق خط لوله باکو –تفلیس-ارزروم به سیستم خط لوله ترکیه متصل خواهد کرد . مبدا این خط لوله احتمالی تنگیز قزاقستان خواهد بود. بعد از آنجا از طریق منطقۀ ترکمن باشی عبور خواهد کرد.  اجرای این خط لوله که منوط به رفع اختلافات موجود بین ترکمنستان و آذربایجان در زمینه منابع نفتی مشترک واقع در بحیره کسپین  می باشد،اجرای این خط لوله از یک طرف وابستگی اتحادیه اروپا را به روسیه کاهش داده و از طرف دیگر نیز باعث متنوع سازی مسیر های انتقال انرژی ترکمنستان خواهد شد.

2-  مسیر جنوب شرقی: این مسیرکه معروف به ترانس افغان می باشد. .در این خط لوله احتمالی گازترکمنستان از منطقه  دولت آباد این کشور خارج شده وپس از پیمودن مسیر افغانستان به پاکستان وسپس هند وارد میگردد .این خط لوله نیز مورد حمایت امریکا است و بنا بر دو دلیل از آن حمایت میکند.:

الف- احداث این خط لوله سلطه انحصاری روسیه را در بخش انرژی ترکمنستان کاهش میدهد.این وضعیت نیز از راهبرد های اساسی ایالات متحده امریکا در بخش انرژی منطقه است .

ب- احداث این خط لوله ضرورت ها ونیاز های موجود در زمینه احداث خط انتقال گاز ایران به پاکستان و هندوستان را کم رنگ کرده و در جهت تلاش امریکا برای منزوی کردن ایران مناسب است .

   در طول سال های اخیر تلاش های سیاسی زیادی در جهت احداث این خط لوله انجام گرفته است اما علی الرغم تلاش های صورت گرفته در این زمینه ،از یک طرف به علت مشکلات موجود امنیتی در افغانستان و از سوی هم به علت وجود شبهات در زمینه ظرفیت واقعی میدان گازی دولت آباد ترکمنستان ،اجرای آن تا به امروزبه تعویق افتاده است.

3- مسیر شرقی: این مسیر گاز ترکمنستان را به چین میرساند «در این زمینه نیز در اپریل ۲۰۰۴م درزمان حیات

صفر مراد نیازوف ریس جمهور ترکمنستان قرار داد سی ساله بین ترکمنستان و چین منعقد شد . به اساس

این قرارداد ترکمنستان از سال ۲۰۰۹ م سالیانه یک ملیارد متر مکعب گاز به چین صادر خواهد کرد. طرح خط لوله چین طوریست که این خط لوله از ترکمنستان شروع و بعد از گذشتن از ازبکستان و قزاقستان به چین رفته ،که قابل تمدید تا جاپان می باشد .  این مسیر ۴۰۰ مایل بوده و مصارف آن ۱۰ میلیارد بر آورد می گردد. این خط لوله گازی ۶۷۰۰ کلیومتر طول خواهد داشت . در صورت احداث ، یک تریلیون فوت مکعب گاز به چین منتقل خواهد  شد»(6).

   به استثنای خط لوله آسیای مرکز ی و خط لوله کربچه _کردکوی تمام خطوط لوله دیگر فقط در مرحله  طرح قرار دارند و هنوز هیچکدام به مرحله عملیاتی نزدیک نشده اند. در صورت اجرا شدن  این طرح ها روسیه با مشکلاتی در رابطه به خرید گاز از ترکمنستان روبرو خواهد شد .

    تنوع این خطوط در چهار طرف ترکمنستان نشان از اهمیت یافتن بیشتر این کشور در منطقه و جهان است. این امر نشان میدهد که کشور های منطقۀ و فرامنطقۀ  نمی تواند بی تفاوت از کنار ترکمنستان بگذرند .کشور امریکا و اتحادیه اروپا  و دول  دیگر در منطقه ، مانند روسیه ،چین ،ترکیه ،ایران و تا اندازه هم هند و بعضی کشور های دیگر منطقه، از جمله قدرت های اند که سعی میورزند تا با ایجاد روابط سیاسی با ترکمنستان اهداف اقتصادی را که ازدرک ذخایر انرژی آن دارند، پیاده نمایند. 

      در میان کشور های که فوقا ً ذکر گردید ، روسیه یکی از قدرت های منطقه است که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی حاکم مطلق در حوزه انرژی ترکمنستان بوده است .« روسیه با وجود دارا بودن بیشترین ذخایر گاز جهان (۵۷/۴۷تریلیون متر مکعب) ۲۷/۴ درصد گاز جهان و بالاترین میزان صادرات گاز جهان ۲۱۷میلیارد متر مکعب ،در پی آنست که انحصار خود را بر بازار گاز اروپا از یک طرف و انحصار انتقال گاز کشور های آسیای مرکزی از جمله ترکمنستان را حفظ کند»(7). 

    نفت و گاز ترکمنستان در زمان روسیه تزاری  توسط روس ها کشف  شد.در طول دهه های گذشته گاز ترکمنستان توسط خطوط لوله های به روسیه منتقل میشد . هم اکنون نیز کمپنی عظیم گاز پروم روسیه عمده ترین خریدار گاز ترکمنستان است .این کمپنی روسی امتیاز انحصاری استخراج و انتقال گاز ترکمنستان را در برخی از حوزه ها در اختیار دارد. کمپنی گاز پروم گازی را که از ترکمنستان خریداری میکند دو برابر قیمت خرید  به کشور های تازه استقلال یافته و سه برابر به اتحادیه اروپا می فروشد .تعدادی از کشور های اروپائی  به گاز دریافتی از روسیه  به شدت وابسته میباشند .«به عنوان مثال بلغارستان تمام گاز مصرفی خود را از روسیه دریافت میکند و گاز دریافتی از روسیه در حدود ۱۴ درصد از نیاز این کشور  به انرژی را تأمین میکند .علاوه براین گاز روسیه ۸۰ درصد از گاز مورد نیاز یونان ۶۷ درصد گاز مورد نیاز جمهوری چک و ۶۵ در صد از گاز مورد نیاز مجارستان و بیش از ۶۰ درصد گاز مورد نیاز پولند را تأمین می نماید»(8).از اینکه این کشور ها عضو اتحادیه اروپا اند بنا ً اتحادیه اروپا نیازمند شدید گاز روسیه است. در سال های اخیر به علت محدودیت امکانات مالی و فنی ،سرمایه گذاری قابل توجهی به روی کشف منابع جدید گازی در روسیه صورت نگرفته است . در این شرایط محور تلاش های این شرکت در جهت افزایش استخراج گاز از ترکمنستان و سایر کشور های آسیای مرکزی استوار بوده  و انعقاد قرار داد با  ترکمنستان در این زمینه از جمله مهمترین قرار داد های گاز پروم است. «نمونه این نوع قرار دادها ، قرارداد ۲۵ ساله فروش گاز ترکمنستان  به روسیه می باشد که در سال ۲۰۰۳ در زمان حیات صفرمراد نیازوف منعقد شد این قرا رداد در سال ۲۰۲۸ به پایان خواهد رسید »(9).مسکو با بستن قرار دادهای بلند مدت سعی میکند تا از احداث هرنوع خط لوله غیر روسی که گاز ترکمنستان را به خارج صادرکند جلوگیری نماید .اخیراً روسیه در تلاش آنست تا با احداث یک خط لوله در سواحل شرقی بحیره خزر گاز بیشتری را از این کشور خریداری کند و این تلاش ها از سوی در جهت خنثی سازی تلاش غربی ها برای احداث خط لوله از زیر بحیره کسپین می باشد.بد ین ترتیب روسیه در تلاش است تا از هرطریقی که امکان داردنگذارد که آسیای مرکز ی تحت نفوذ کشور دیگری قرار گیرد وبا سرعت تمام مانع ورود امریکا و سایر قدرت های منطقه به این مکان است.

  با فروپاشی روسیه یکی از کشور های که بیشترین سود را از آن برد، ترکیه است .ترکیه میکوشد  که در پهلوی

مشترکات و پیوند های فرهنگی و تاریخی با آسیای مرکزی به توسعه نفوذ خود بیفزاید . ترکیه به انرژی آسیای

مرکزی نیازمند است .  در تابستان سال۱۹۹۷ ایالات متحده امریکا و ترکیه مشترکا ًاز طرح ( دالان حمل و نقل)

که شامل یک خط لوله عمده نفت میشود، حمایت کردند. این دالان  بنا بود ازباکو در آذربایجان آغاز شود و از مسیر گرجستان و قفقاز تا بندر سیحان ترکیه در کنار بحیره  مدیترانه امتداد یابد. امریکا استدلال داشت که قزاقستان و ترکمنستان را تشویق کند . که به این مسیر بپیوندند زیرا یک مقدار نفت لازم برای انتقال از این مسیر پرهزینه و طولانی فراهم خواهد شد و در نتیجه این پروژه از لحاظ اقتصادی عملی خواهد بودبنابرین ایالات متحده امریکااز ترکمنستان خواست لوله گازی از زیر بحیره کسپین تا به دالان باکو-سیحان که تا اروپا امتداد دارد، وصل کند . که این پروژه نیز تا اکنون عملی نشده است.

   ترکیه امروز یکی از بازیگران منطقۀ آسیای مرکزی است .خودداری اتحادیه اروپا از پذیرفتن عضویت ترکیه در سال ۱۹۹۷ م ترک ها را عصبانی کرد و آنان را به سمت ایجاد روابط نزدیک با ایالات متحده امریکا ،روسیه ،ایران و آسیای مرکز ی سوق داد . در حقیقت پیوند های قومی ،فرهنگی ،تاریخی و هم زبانی ترکیه با کشور های آسیای مرکزی به جزء تاجکستان ،در گسترش  نفوذش در این منطقه نقش بسزای ایفا نموده است.

    ایران بازیگر دیگر منطقه است که روی دومین منبع بزرگ ذخیره گاز جهان قرار گرفته است.« بیش از ۹۳میلیارد بشکه ذخیره قطعی نفت دارد که تولید آن به ۳/۶میلیون بشکه در روز میرسد.ایران با وجود داشتن منابع انرژی نفت وگاز  یک خط لوله از کربچه به کردکوی به طول ۱۹۰ کیلومتر با قطر ۴۰ انچ احداث نموده است که در سال ۱۹۹۷ افتتاح گردید»(10).این خط لوله انحصار سیستم خط لوله روسیه را شکسته وبرای ترکمنستان یک بازار به غیر کشورهای مشترک المنافع جهت صدور گازش ایجاد نموده است. همچنا ن صدورگاز ترکمنستان از طریق ایران به ترکیه به عنوان مهمترین راه انتقال به اروپا شناخته شده است.« طول خط لوله تا ترکیه ۱۴۷۰ کیلومتر که شامل ۱۴۰ کیلومتر درترکمنستان و ۱۳۳۰ کیلومتر در خاک ایران خواهد بود .این خط امکان صادرات اولیه ۱۰تا۱۲ میلیارد مترمکعب راخواهد داشت که در فاز نهای به ۲۸میلیارد متر مکعب خواهد رسید بنا بر اظهار شرکت( رویال داچ شل) این خط لوله حد اقل ۷۰۰ میلیون دالر ارزانتر از خظ لوله بحیره کسپین خواهد بود»(11) .این پروژه به علت مخالفت امریکا با ایران و کارشکنی روسیه که این خط میتواند یک رقیب جدی برای صادرات گاز آن کشور به اروپا باشد متوقف شده است .

    چین نیز یکی از بازیگران رقابت ها در آسیای مرکزی است ،هر چند که پس از فروپاشی اتحاد شوروی سابق روابط اش را با این جمهوری ها آغاز کرده است.کشور چین امروز به یک غول اقتصادی در جهان تبدیل شده است . روابط چین و ترکمنستان صمیمی بوده و این کشور به عنوان یک قدرت بزرگ اقتصادی نیاز فراوان  به انرژی نفت و گاز آسیا ی مرکزی دارد . چین در نظر دارد که خط لولۀ گازی را ازمنابع عظیم انرژی در ترکمنستان به خاک خود احداث کندو از این جهت میتواند وابستگی خود را به گاز روسیه کاهش دهد که یکی از دلایل اصلی این امر قیمت روبه افزایش گاز صادراتی روسیه است. «در اپریل سال ۲۰۰۴ م ،هنگامی که صفر مراد نیازوف در قید حیات بود ،قرار داد سی ساله را ترکمنستان و چین منعقد کردند .براساس این قرارداد ترکمنستان از سال ۲۰۰۹ م سالیانه یک میلیارد مترمکعب گاز به چین صادر خواهد کرد واین مقدار گاز از ذخایر یولتان ترکمنستان استخراج شود. بردی محمداوف بعد از انتخاب شدنش به عنوان رئیس جمهور ترکمنستان همواره به اجرای طرح خط لوله گاز ترکمنستان به چین تأکید نموده است.اما به گفته برخی از کارشناسان امور، ترکمنستان احتمالا ً توانائی تأمین مقدار گاز مورد ضرورت چین را نخواهد داشت. برپایه برآورد ها، تقاضا برای گاز طبیعی در بازار های چین تا سال ۲۰۱۰ م به ۱۲۰ میلیارد مترمکعب و تا سال ۲۰۲۰ م تا ۲۰۰ میلیارد متر مکعب تخمین زده میشود»(12) .

     با افزایش نیاز به انرژی در جنوب آسیا بویژه کشور های هند، پاکستان..........مسلۀصدور انرژی از آسیا ی مرکزی  به جنوب آسیا مطرح شد که انتقال آن از طریق ایران و یا افغانستان باید صورت گیرد . که در نتیجه دو طرح لوله کشی انرژی گاز  از کشورترکمنستان به جنوب آسیا مطرح بحث قرار گرفت.یکی از طرح ها خط لوله ایران ،پاکستان ،هند و دیگری خط لوله ترکمنستان ،افغانستان ،پاکستان ،هند است.

     اما امریکا در این دو طرح با خط لوله) صلح ایران ( مخالفت نشان داده و از خط ترانس افغان حمایت نموده است . امریکا میخواست تا از این طریق ایران را در انزوا قرار دهد و از سوی هم باسمت دهی صادرات گاز آسیای مرکزی به جنوب آسیا فاصله میان این کشور ها را با روسیه ایجاد کند . روسیه از خط لوله صلح حمایت میکند زیرا میخواهد در این پروژه برایش جای پای یافت کند.اما هند و پاکستان کشور های اند که به روابط خود با امریکا ارزش فراوانی قایل هستند ونمی خواهند با قبول خط لوله مورد علاقه روسیه باعث  رنجش ایالات متحده امریکا شوند.

    جاپان کشوریکه درشرق دورقرار دارد نیز با فقر انرژی روبرو است این کشور بخاطر تأمین امنیت نفتی خود درتلاش است با کشور های آسیای مرکزی  به تقویه روابط بپردازد . جاپان که بیشترین نیاز نفتی خود را از شرق میانه وارد میکند ،سخت درتلاش است که ازوابستگی خودبه نفت این منطقه بکاهد .توجه جاپان زمانی به آسیای مرکزی متمرکز شد که علاوه بر امریکا و روسیه  ،چین و سایر کشور ها در تلاش اند تا در این منطقه نفت خیز بی ثبات ،برای تسلط بر منابع انرژی  آن  به رقابت بپردازد .

   به هر صورت طرح ترانس افغان ، طرح خط لوله باکو –تفلیس –جیهان ،طرح انتقال انرژی به غرب ،پروژه انتقال گاز ناباکو و دهها طرح انتقال نفت وگاز از منطقه آسیای مرکزی  که به مرحله اجرا رسیده و یا روی کاغذ باقی مانده  اند ،همگی ماهیت سیاسی دارند و از سوی قدرت های منطقۀ و فرا منطقۀ حمایت میشوند وجود این ذخایر انرژی آسیای مرکزی علت رقابت پیدا و پنهان قدرت های منطقه چون روسیه ،ترکیه ،چین ،ایران .....و فرا منطقۀ چون امریکا و اتحادیه اروپا و حتی برخی دولت های شرق آسیا می باشد .

    پس در اخیر به صورت خلاصه میتوان چنین نتیجه گیری کرد که امروز ترکمنستان به عنوان یکی از بزرگترین مناطقی جهان در زمینه ذخایر سرشار انرژی نفت و گاز است. هر گونه تغیرات در سیاست های داخلی و خارجی این کشور با تأمین امنیت انرژی جهان ارتباط مستقیم دارد.تنوع خطوط گازی در چهار اطراف آن سخن از اهمیت یافتن آن در معادلات قدرت میان کشور های منطقه و جهان است.

    شرکت گاز پروم روسیه که انحصار صادرات گاز ترکمنستان را به اتحادیه اروپا دارد به آسانی اجازه نفوذ سایر کشور ها رادر ترکمنستان نمی دهد. اروپا و امریکا در صدد یافتن راه های صدور انرژی ترکمنستان به خارج بدون واسطه روسیه اند .و در این زمینه طرح ترانس کسپین را مطرح نمودند. امریکا هم به دلیل همجواری این کشوربا ایران ،افغانستان و  تقریبا ً روسیه برایش اهمیت دارد .ترکیه هم علی الرغم اینکه اولویت در سیاست خارجی اش یک پارچه شدن با اتحادیه اروپا است،سعی میکند تا با استفاده از پیوند های تاریخی ،قومی ،زبانی ،فرهنگی اش با این کشوروخلأ جیوپولیتیکی منطقه آسیای مرکز ی برای توسعه نفوذ خود بهره ببرد.

چین نیز از کشور هایست که چشم به انرژی سرشار این کشور دوخته است وبویژه پس از درگذشت صفر مرادنیازوف توجه زیادی  به کشور های آسیای مرکز ی به دلیل نزدیکی جغرافیائی و موقعیت  استراتیژیک از نظر نظامی ،سیاسی واقتصادی دارد . در این راستا چین سرمایه گذاری های کلانی در طرح های مختلف در ترکمنستان در دست اجرا دارد.چین و روسیه هرچند که برای تصاحب  بازار های انرژی کشور های آسیای مرکزی، رقابت پنهانی دارند اما هردو در مخالفت  با حضور نظامی امریکا و کشور های غربی در آسیای مرکز ی،دیدگاه مشترکی دارند.

     در این رقابت ها ، آنچه که مسلم است کشور های رقابت کننده به راحتی از اهدافشان که دسترسی به ذخایر انرژی است دست نخواهند کشید و روسیه نیز به راحتی اجازه احداث خطوط لوله غیر روسی را نخواهد داد. زیرا درنبرد امروز اسلحه روسیه گاز است وبا این اسلحه تا حدودی میتواند حرفش را در مناسبات بین المللی به کرسی نشاند.

منابع مآخذ:

1-     شیرازی . ابوالحسن،سیاست و حکومت در آسیای مرکزی،تهران،نشر قومس،سال 1382،ص95.

2-       www.afghanistan-iim.com

3-     ترکمنستان.دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی،تهران،چاپ اول،مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه،سال1386،260.

4-      ترکمنستان ،ص 62.

5-     ترکمنستان،ص 64.

6-     www.iras.ir

      7 -    همان سایت

      8- همان سایت

      9   -      احمد رشید،صالبان ،نفت و بازی بزرگ جدید،ترجمه اسدالله شفاهی وصادق باقری،انتشارات دانش هستی ،سال 1379،ص 241.

10-   احمد رشید،همان اثر،ص242.

11- Afghanistan-iim.com